İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Makâsıd Anlayışı

Bu makalede, fıkıh usûlünün önemli konularından biri olan makâsıd ilmi ele alınmaktadır. Çalışmada İbn Kayyim el-Cevziyye’nin (öl. 751/1350) konusundaki görüşleri merkeze alınmıştır. sebeple asıl amaç onun görüşlerinin tespit ve tahlil edilmesidir. el-Cevziyye, başta İ‘lâmu’l-muvakkıʿîn olmak üzere pek çok eserinde ilmine ilişkin değerlendirmelerde bulunmuştur. Bununla birlikte zarûriyyât çerçevesinde şekillenen klasik teorisine temas etmemiştir. Bunun yerine uygulamalı bir anlayışı benimsemiştir. Şeriatın hikmetler kulların dünya ahiret maslahatları üzerine kurulduğunu ifade ederek sık maslahata vurgu yapmıştır. Çeşitli fıkhî ilimlere makâsıdla bağlantılı açıklık getirmiştir. Kıyas, hükümlerin taʿlîli, ictihad, vesâil ahkâmın değişimi bu ilimler arasında yer almıştır.İbn Kayyim, kıyasla yakın ilişki olduğunu belirtmiştir. İllet ortaklığını eden münâsip vasfa Kıyas lafzının hem sahih de fâsid kıyası kapsadığını söylemiştir. Geçerli gördüğü etmek için tamlama kullanmıştır. Sahih kıyası, mizan olarak nitelemiştir. Geçersiz nitelediği kıyas birçok lafız zikretmiştir. kıyasın karşısında üç muhtelif gruptan söz etmiştir. Onun ifadelerine göre konusu grubun tutarsızdır. çeşitli açılardan eleştirmiştir. zikrettiği dengeli dördüncü görüş esas alınmalıdır. Çünkü önde gelen fakihler görüşte birleşmiştir. şerꜤî metinlerdeki illetlerin açık şekilde belirtildiğini Ayetlerdeki bizzat Allah Teâlâ; hadislerdeki Hz. Peygamber tarafından tayin edildiğini dile bağlamda şeriatın amaçlarına ulaşmak istikra/tümevarım yönteminin önemini ihsas ettirmiştir. Hükümlerin taʿlîli hususuna büyük önem vermiştir. Hükümleri, akılla kavranabilen, kavranmayan ikisi olanlar şeklinde grupta almıştır. Aslında muallel bazı taabbudî telakki Ona iddet gibi kimi meseleler değildir. iddetin hikmetlerini anlamak mümkündür. Kayyim’in konuda çağdaş dönemdeki bilginlere öncülük ettiği görülmektedir. O, ictihad sıkı bağ kurmuştur. ifadesine kapısının kapandığı şeklindeki iddialar doğruyu yansıtmamaktadır. iddiaların doğru kabul ilmin yok olması anlamına gelir. nedenle iddiaları dikkate almak mümkün problemlerin canlı etkin anlayışıyla çözülmesi gerektiğini Makâsıd bağlamında, meselesine ehemmiyet Zira vesile, maksada bağlı olduğundan izinden gider. gerek maksûd gerekse vesile haline gelmiştir. harama götüren yollar yasaklanmıştır. Harama yolların yasaklanmaması durumunda teşvik durum ortaya çıkar. mefsedete neden eylemlerin toplamda dört grup altında birleştiğini değişmesinin insanların maslahatı açısından zorunluluk arz ettiğini değişmesi adına zaman, mekân, durum, niyet âdet beş unsur fikri faydalar barındırmaktadır. faydaya gereğince vakıf olamayanlar problem yaşamasına olmuştur.Neticede nasların literal anlamlarının yanında mana maksadına sonucu fetvanın fikrini tatbiki sahiplenmiştir. Diğer yandan hilelere genel karşı çıkmıştır. Ezcümle onun, kıymetli katkılar verdiği rahatlıkla söylenebilir. Nitekim günümüz eserlerinde görüşlerine sıklıkla başvurulması bunu doğrular niteliktedir.